به مجموعه کارهایی که برای خاموش کردن و جلوگیری از انتشار حریق توسط عوامل انسانی و یا به صورت اتوماتیک انجام می‌شود اطفا حریق گفته می‌شود. اطفا حریق در دو نوع دستی و اتوماتیک طبقه‌بندی می‌گردد. در دسته‌بندی دیگر اطفا حریق براساس عوامل خاموش کننده حریق بخش‌بندی می‌گردد. در این مقاله قصد داریم ضمن معرفی انواع سیتم‌های اطفا حریق، کلاس بندی حریق و معرفی و کاربرد انواع خاموش کننده‌های دستی را نیز بررسی نماییم. اگر به دنبال کسب اطلاعات بیشتر یا استفاده از این سیستم هستید، خواندن این مقاله به شما توصیه می‌شود.
سیستم اطفاء حریق چیست؟
همانطور که از نام این سیستم مشخص است، تجهیزات بکار رفته در آن وظیفه‌ی خاموش کردن حریق و جلوگیری از گسترش آن را برعهده دارند. امروزه 4 عامل برای وقوع و گسترش یک حریق شناسایی شده است: حرارت، اکسیژن، ماده‌ی سوختنی و زنجیره‌ی واکنش‌های شیمیایی. برای آنکه بتوانید یک حریق را اطفا کنید، باید یکی از این موارد را از هرم حریق حذف کنید. بنابراین در یک سیستم اطفا حریق از تجهیزاتی استفاده می‌شود که چرخه‌ی حریق ایجاد شده را به شکلی قطع کند.
شاید برایتان سوال باشد اطفای حریق یعنی چه؟ اطفا حریق یا همان خاموش کردن آتش، تمامی اعمالی است که توسط وسیله، فرد یا افرادی برای مقابله با آتش‌سوزی و یا کنترل آن انجام می‌گیرد. این مفهوم یک حرفه‌ی تخصصی بسیار حساس است که دوره های آموزشی مفصلی را برای یادگیری نیاز دارد. درباره این حرفه و شرایط ورود به آتش نشانی بیشتر بخوانید.
پاسخ به هر سناریوی آتش‌سوزی، صرف نظر از شکل آن باید این سه اولویت اساسی زیر را داشته باشد:
1- ایمنی زندگی و حفاظت شخصی
مهمترین چیز برای حفاظت در هر حادثه‌ای، جان مردم و جلوگیری از صدمه است. هر سرمایه دیگری قابل جایگزینی است مگر جان انسان که باید در مرحله ی اول نجات قرار داشته باشد. بنابراین در اطفا حریق این مسئله اولویت اصلی است.
2- تثبیت حادثه
بعد از اجرای صحیح مرحله اول، گام بعدی اطفا حریق، جلوگیری از توسعه و بدتر شدن شرایط است. نباید اجازه دهیم اندازه حادثه، از میزان معمول و قابل کنترل آن فراتر رود و جان و مال بیشتری از افراد را درگیر کند.
3- حفاظت از اموال
تنها پس از طی صحیح مراحل اول و دوم است که باید به فکر حفظ اموال بود. اینکه باید از اموال مردم محافظت شود درست است اما در اطفا حریق باید مراحل اول و دوم در اولویت باشند.
سیستم اطفا حریق مورد استفاده در منازل مسکونی، ادارات، بیمارستانها، اتاق‌های سرور و صنایع با هم تفاوت دارد. برای مثال سیستم اطفا استفاده شده برای منازل مسکونی ترکیبی از سیستم اطفا دستی (کپسول) و سیستم اطفا آبی اتومات و دستی است. در حالی که استفاده از سیستم اطفا آبی در صنایعی که در آن از مایعات قابل اشتعال استفاده می‌شود ممنوع است. در اتاق‌های سرور از سیستم اطفا گازی و در آشیانه هواپیما از سیستم اطفا فوم استفاده می‌گردد. البته در سالهای اخیر استفاده از گوی اطفا حریق برای خاموش کردن آتش رواج پیدا کرده است.
روش‌های حفاظت در برابر حریق
روش های کلی حفاظت از حریق را میتوان به دو دسته تقسیم بندی کرد. دسته اول حالت “عامل” است و دسته ی دوم را “غیرعامل” می‌نامند. حالات عامل که شامل سیستم‌های اطفا حریق می‌شود را در ادامه مورد بررسی قرار خواهیم داد. مواردی از قبیل استفاده از مواد نسوز یا دیرسوز در انواع تجهیزات و همچنین استفاده از دیوارهای حایل در بناها و استفاده از مواد دیرذوب در مخازن نیز از جمله ی موارد غیرعامل هستند.
روش‌های مورد استفاده در سیستم اطفا حریق نیز بسته به شرایط، حالات عامل و غیرعامل به خود می‌گیرد. همین حالات نیز خود به دسته های سیستم اطفا اتوماتیک و سیستم اطفا دستی تقسیم‌بندی می‌شوند. برخی روش‌های مدرن همچون شبکه‌های بارنده، سیستم اطفا گازی، سیتم اطفا فوم و استفاده از بالگردها برای اطفای حریق نیز در موارد متناسب با شرایط و البته وسعت آتش‌سوزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عامل‌های مختلف برای اطفا حریق
اگر بتوانیم یکی از اضلاع هرم آتش را که شامل اکسیژن، حرارت، مواد اشتعال زا و یا واکنش‌های زنجیره ای است را کنترل و محدود نماییم، حریق مهار خواهد شد.
روش های اطفا حریق شامل یکی از موارد ذیل است:
- سرد کردن حریق
- قطع کردن اکیسژن یا خفه کردن حریق
- جلوگیری از رسیدن مواد قابل اشتعال
- کنترل واکنش های زنجیره ای
سرد کردن حریق
سرد کردن یکی از روش‌های قدیمی اطفا یا کنترل حریق است. این عمل عموماً با آب انجام می‌شود. یکی از خصوصیات گاز دی اکسیدکربن نیز سردکردن آتش است. میزان و روش بکارگیری آب در اطفا حریق اهمیت بسیاری دارد، این روش عموما برای حریق‌های نوع A مناسب است. اینکه چه آتش هایی را نمی توان با آب خاموش کرد را در مقاله دیگری توضیح داده‌ایم.
قطع کردن اکیسژن یا خفه کردن حریق
خفه کردن، همانطور که از نام آن پیداست در حقیقت پوشاندن روی آتش با موادی است که از رسیدن اکسیژن به آتش جلوگیری می‌نماید. این روش اگرچه در همه حریق‌ها موثر نیست ولی روش خوبی برای بیشتر حریق‌ها است. موادی که برای خفه کردن بکار می‌روند بایستی سنگین‌تر از هوا بوده و یا حالت پوششی داشته باشد.
جلوگیری از رسیدن مواد قابل اشتعال
این روش در زمان شروع حریق عملی است و با قطع جریان، جابجا کردن مواد، جدا کردن منابعی که تاکنون حریق به آن‌ها نرسیده، کشیدن دیوارهای حائل و یا خاکریز و همچنین رقیق کردن ماده سوختنی، امکان‌پذیر است.
کنترل واکنش های زنجیره ای
برای این کار استفاده از برخی ترکیبات هالن و جایگزین‌های آن و برخی ترکیبات جامد مانند جوش شیرین بسیار موثر است. این عمل برای کنترل حریق دشوارتر و پر هزینه‌تر از سایر روشهاست ولی می‌تواند به صورت مکمل برای مواد پر ارزش بکار رود.
کلاس‌بندی حریق
آتش‌سوزی‌های حاصل از مواد گوناگون باعث شده که سیستم‌های اطفای حریق متنوع و با تکنولوژی‌های منحصر به فرد ساخته شود. قبل از آنکه به معرفی انواع سیستم‌های اطفا حریق بپردازیم، بیایید با کلاس‌های حریق بیشتر آشنا شویم.
کلاس A
شامل آتش‌سوزی‌های ناشی از مواد قابل احتراق از جمله کاغذ، پارچه، چوب و سایر مواد جامد قابل اشتعال است.
کلاس B
شامل آتش‌سوزی‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال مانند رنگ و بنزین است.
کلاس C
شامل آتش‌سوزی‌هایی هستند که در اثر گازهای قابل اشتعال از جمله متان، بوتان یا هیدروژن به وجود می‌آیند.
کلاس D
شامل آتش‌سوزی‌های ناشی از فلزات قابل احتراق از جمله پتاسیم، آلومینیوم یا منیزیم می‌شود.
کلاس E
اختلال در جریان الکتریکی و برق ساختمان‌ها منجر به اتصالی و آتش گرفتن لوازم برقی و الکترونیکی، کابل‌ها و سیم‌های برقی می‌شود.
کلاس F
شامل مواردی است که در اثر روغن‌های خوراکی مورد استفاده در آشپزخانه‌ها و رستوران‌ها ایجاد می‌شود.
حال که دلایل متفاوت وقوع حریق شناسایی شدند، دسته بندی انواع سیستم‌های اطفای حریق براساس نوع حریق را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
حتما بخوانید: شیر آب آتش نشانی چیست؟
انواع سیستم های اطفا حریق و اجزای آن
این سیستم‌ها در یک دسته بندی کلی با توجه به نوع کاربری خود، به دو دسته‌ی اطفای دستی و خودکار تقسیم می‌شوند. اطفاء حریق دستی توسط آتش نشانان و افراد متخصص و اطفاء خودکار بدون دخالت هیچ نیروی انسانی انجام می‌شود. سیستم اطفاء حریق اتوماتیک می‌تواند تحت نظارت یک کنترل پنل و یا به صورت کاملا خودکار عمل کند. کنترل پنل، بیشتر در مواردی که نیاز به ارتباط و صدور فرامین به سیستم‌های اطفای حریق مورد نیاز باشند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دسته‌بندی انواع سیستم اطفا حریق به این سطح ختم نمی‌شود و از آنجا که هیچ گونه سیستم اطفای حریقی وجود ندارد که بتواند در تمامی رده‌های آتش‌سوزی قابل استفاده باشد این سیستم‌ها براساس حریقی که خاموش می‌کنند و براساس ماده‌ای که برای اطفای حریق استفاده می‌کنند به دسته‌های آبی، گازی و فوم تقسیم می‌شوند که در ادامه به معرفی مختصر آن‌ها خواهیم پرداخت.
انواع اطفای حریق دستی
همانطور که در مطالب پیشین ذکر شد، اطفای حریق دستی شامل تجهیزاتی است که مورد استفاده‌ی آتش‌نشان‌ها یا افراد حاضر در محل حریق قرار می‌گیرند و شامل شیلنگ، هایدرانت، فایرباکس، هوزریل و خاموش‌کننده‌ها می‌شوند. متداول‌ترین و معروف‌ترین این تجهیزات که برای انواع متنوعی از حریق استفاده می‌شوند، خاموش‌کننده‌ها یا همان کپسول‌های آتش‌نشانی هستند که در ادامه مختصرا به انواع آن‌ها اشاره خواهیم کرد. کاربرد انواع کپسول آتش نشانی متفاوت است.
Fire extinguisher
خاموش کننده‌ی آبی
این نوع سیستم اطفا حریق برای خاموش کردن حریق‌های کلاس A کاربرد دارد و به هیچ عنوان نباید برای مهار آتش‌سوزی‌های حاصل از گاز و مایعات قابل اشتعال مورد استفاده قرار بگیرد. این خاموش کننده ها باید در خروجی در طبقه هایی قرار گیرند که برای خطر آتش‌سوزی کلاس A مشخص شده‌اند.
خاموش کننده‌های فوم
این نوع خاموش کننده بیشترین کاربرد را در مهار آتش‌سوزهای کلاس A,B دارد، حتی می‌تواند برای مهار حریق حاصل از چوب، زغال سنگ، پارچه، مقوا و کاغذ و همچنین مایعات قابل اشتعال مورد استفاده قرار بگیرد. فوم از طریق خنک کردن سوخت یا ماده‌ی در حال اشتعال و حذف حرارت از هرم حریق، آتش را مهار می‌کند.
خاموش کننده‌ی پودر خشک
این نوع خاموش‌کننده برای مهار آتش‌سوزی‌های کلاس A, B, C کاربرد دارد. این نوع سیستم اطفای حریق ممکن است برای آتش‌سوزی های ناشی از مواد آلی مختلف از جمله چوب، زغال سنگ، پارچه، مقوا و کاغذ و غیره استفاده شود. همچنین ممکن است برای آتش‌سوزی‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال از جمله بنزین، رنگ و همچنین گازهای قابل اشتعال از جمله استیلن و گاز مایع استفاده شود. با هر نوع آتش‌سوزی که شامل تجهیزات الکتریکی تا 1000 ولت باشد، نیز میتوان از این نوع خاموش کننده استفاده کرد.
خاموش کننده های دی اکسید کربن (CO2)
خاموش کننده CO2 عمدتا برای خطرات ناشی از آتش‌سوزی الکتریکی استفاده می‌شوند و معمولاً در اتاق های سرور کامپیوتر، پست‌های الکتریکی و تمامی مکانهایی که به دلیل وجود تجهیزات برقی مهم امکان استفاده از دیگر انواع خاموش‌کننده‌ها نیست جهت اطفای حریق به کار گرفته می‌شوند. آن‌ها همچنین آتش‌سوزهای کلاس B را نیز خاموش می‌کنند.
خاموش کننده شیمیایی مرطوب
از این نوع سیستم اطفا حریق معمولا برای مهار آتش‌سوزی‌های حاصل از کلاس F استفاده می‌شود. این نوع کپسول اطفا حریق باید در نزدیکی منبع خطر آتش‌سوزی در آشپزخانه ها و غذاخوری‌های تجاری قرار گیرد.
انواع اطفای حریق خودکار
سیستم‌های اطفای حریق اتوماتیک پس از شناسایی حریق، به صورت خودکار فعال شده و برای اطفای حریق اقدام می‌کنند. این سیستم‌ها بر اساس عملکرد مورد نیاز و نوع حریق به دسته‌هایی مشابه خاموش‌کننده‌ها که بالاتر ذکر شد تقسیم می‌شوند و عبارتند از:
آبی
آب به دلیل قابلیت جذب حرارت، سبب خنک و درنتیجه خاموش شدن حریق می‌شود و به همین جهت برای خاموش کردن حریق کلاس A و خنک کردن حریق کلاس های B و C قابل استفاده است. به همین جهت برای اطفای حریق ساختمان ها اعم از اداری، مسکونی و تجاری، هتل ها، موزه ها، پارکینگ ها و انبارها و خنک کردن محیط به هنگام حریق در ترانس های برق، تانک ها و مخازن نگهداری سوخت و مواد شیمیایی، کشتی‌ها و بنادر با رعایت ضوابطی که در مقالات آتی ذکر خواهد شد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گازی
این سیستم از گازهای مختلف نظی co2، آرگون، FM200 و آیروسل تشکیل شده‌است که برای اطفای حریق کلاس‌های B،A و E مناسب بوده و به همین جهت در مکان‌های پرخطر مانند پست‌های برق، تابلوهای کنترل و مخابراتی، مراکز نگهداری اسناد و در جاهایی که وزن کپسول مهم باشد نظیر هواپیما و زیردریایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فوم
در سیستم اطفا حریق آب و فوم آتش نشانی که با نسبت مشخصی با هم ترکیب شده‌اند از طریق لوله کشی آتش نشانی به نازل‌های نصب شده منتقل می‌شوند و روی سطح در حال اشتعال قرار‌می‌گیرند. این ترکیب با خفه و خنک کردن حریق به صورت همزمان از دو جهت حریق را خاموش خواهد کرد و به همین دلیل روی حریق‌های کلاس B و کلاس A بسیار موثر خواهد بود.
لیست تجهیزات اطفا حریق
تجهیزات مورد استفاده در سیستم اطفا حریق باید دارای استاندارد محلی یا تاییدیه سازمان متولی شهر یا کشور باشد. سازمان آتش‌نشانی تهران وظیفه بررسی و تایید تجهیزات سیستم اطفا و اعلام حریق را بر عهده دارد. جهت دریافت لیست تجهیزات اطفا حریق مورد تایید سازمان آتش‌نشانی تهران بر روی لینک زیر کلیک کنید.
به طور کلی تجهیزات اطفا حریق شامل موارد ذیل می‌شود:
- انواع اسپرینکلرها
- شیرها و اتصالات آتش‌نشانی
- پمپ‌های آتش‌نشانی
- فایرباکس آتش‌نشانی
- نازل‌های مورد استفاده در سیستم اطفا آبی
- زنگ‌های هشدار آتش‌نشانی
- کپسول‌های آتش‌نشانی
- تجهیزات اطفا حریق گازی FM200
- تجهیزات اطفا حریق گازی CO2
- تجهیزات اطفا حریق فوم
دستورالعمل سیستم اطفا حریق
سازمان آتش‌نشانی تهران به عنوان متولی ایمنی شهر تهران نسبت به تدوین دستورالعمل سیستم اطفا حریق اقدام و جهت اجرا به شرکت‌های مجری و سازندگان مسکن در شهر تهران ابلاغ کرده است. جهت دریافت دستورالعمل اطفا حریق سازمان آتش‌نشانی تهران بر روی لینک زیر کلیک کنید.